Barayti ng Wika-Bahagi na sa ating ang wika sa kultura at kasaysayan ng bawat lugar. Ito’y palatandaan o simbolismo tungo sa pagkakakilanlan ng bawat isa saten. Nagpapahayag o nilalabas naten ang saloobin at emosyon sa pamamagitan ng wika, marahil ito’y malungkot o masaya. Lahat ito ginagawa narin ito sa pamamaraan ng pagsusulat, pakikipagtalastasa at iba pa.
Iba’t-ibang barayti ang ating wika, Ito’y dahilan ng pagkakaiba ng uri ng lipunan na ating ginagalawan, heograpiya, antas ng edukasyon, okupasyon, edad at kasarian at uri ng pangkat etniko na ating kinabibilangan. Sa kadahilanan sa pagkakaroon tayo ng heterogenous na wika kaya ay nagkaroon ng iba’t ibang baryasyon nito, at dito nag-ugat ang mga variety ng wika, ayon sa pagkakaiba ng bawat isa..
Kahulugan at mga Halimbawa
1.) Idyolek – Bawat isang indibidwal ay may sariling istilo ng pamamahayag at pananalita na naiiba sa bawat isa. Kagaya ng pagkakaroon ng personal na paggamit ng wika na nagsisilbing simbolismo o tatak ng kanilang pagkatao. Ito’y ay mga salitang namumukod tangi at yunik.
Mga halimbawa ng Idyolek:
“Magandang Gabi Bayan” ni Noli de Castro
“Hindi ka namin tatantanan” ni Mike Enriquez
“Ito ang iyong Igan” ni Arnold Clavio
“Hoy Gising!” ni Ted Failon
“Ang buhay ay weather weather lang” ni Kim Atienza
“I shall return” ni Douglas MacArthur
“P%@#!” ni Rodrigo Duterte
2.) Dayalek – Ito’y barayti ng wika na wika na nalilikha lamang ng dimensyon heograpiko. Ito ang salitang gamit ng karamhihan sa mga tao ayon sa partikular na rehiyon o lalawigan na kanilang kinabibilangan. Tayo’y may iba’t-ibang uri ng wikang panrehiyon na kung tawagin ay wikain. Meron itong tatlong uri ng Dayalek:
- Dayalek na heograpiko (batay sa espasyo)
- Dayalek na Tempora (batay sa panahon)
- Dayalek na Sosyal (batay sa katayuan)
Mga halimbawa ng Dayalek:
Tagalog = Bakit?
Batangas = Bakit ga?
Bataan = Baki ah?
Ilocos = Bakit ngay?
Pangasinan = Bakit ei?
Tagalog = Nalilito ako
Bisaya = Nalilibog ako
3.) Sosyolek – Na minsan ay tinatawag ito na “Sosyalek” Ito’y pansamantalang barayti lamang. Ito’y isang uri ng wika na madalas na ginagamit ng isang partikular a grupo. Ang mga salitang ito’y kadalasan kinalaman sa katayuang sosyo ekonomiko at kasarian ng bawat isa na gumagamit ng mga naturang salita.
Mga halimbawa ng Sosyolek:
- Repapips, ala na ako datung eh (Pare, wala na akong pera)
- Oh my God! It’s so mainit naman dito. (Naku, ang init naman dito!)
- Wa facelak girlash mo (walang mukha o itsura ang gelpren mo o kaya ay pangit ng gelpren mo)
- Sige ka, jujumbagin kita! (sige ka, bubugbugin kita!)
- May amats na ako ‘tol (may tama na ako kaibigan/kapatid o kaya ay lasing na ako kaibigan/kapatid)
4.) Etnolek – Isang uri ito ng barayti ng wika na nadebelop mula sa salita ng mga etnolinggwistikong grupo. Sa kadahilanan sa pagkakaroon ng maraming pangkat etniko sumibol ang ibat’ibang uri ng Etnolek. Taglay nito ang mga wikang naging bahagi nang pagkakakilanlan ng bawat isang pangkat etniko.
Mga Halimbawa ng Etnolek:
- Vakuul – tumutukoy sa mga gamit ng mga ivatan na pantakip sa kanilang ulo tuwing panahon ng tag-init at tag-ulan
- Bulanim – salitang naglalarawan sa pagkahugis buo ng buwan
- Laylaydek Sika – Salitang “iniirog kita” ng mga grupo ng Kankanaey ng Mountain Province
- Palangga – iniirog, sinisinta, minamahal
- Kalipay – tuwa, ligaya, saya
5.) Ekolek – Ito’y isang uri barayti ng wika na kadalasang ginagamit sa loob ng ating mga tahanan. Ito’y mga salitang madalas na namumutawi sa bibig ng mga bata at mga nakatatanda, malmit itong ginagamit sa pang araw-araw natin na pakikipagtalastasan.
Mga Halimbawa ng Ekolek:
- Palikuran – banyo o kubeta
- Silid tulogan o pahingahan – kuwarto
- Pamingganan – lalagyan ng plato
- Pappy – ama/tatay
- Mumsy – nanay/ina
6.) Pidgin – Ito’y uri ng barayti ng mga wika na walang pormal na estruktura. Ito’y binansagang “nobody’s native language” ng mga dayuhan. Ito’y ginagamit ng dalawang indibidwal na nag uusap na may dalawa ring magkaibang wika.. Sila ay walang komong wikan gianagamit. Umaasa lamang sila sa mga “make-shift” na salita o mga pansamantalang wika lamang.
Mga Halimbawa ng Pigdin:
- Ako kita ganda babae. (Nakakita ako ng magandang babae.)
- Kayo bili alak akin. (Kayo na ang bumili ng alak para sa akin.)
- Ako tinda damit maganda. (Ang panindang damit ay maganda.)
- Suki ikaw bili akin ako bigay diskawnt. (Suki, bumili ka na ng paninda ko. Bibigyan kita ng diskawnt.)
- Ikaw aral mabuti para ikaw kuha taas grado. (Mag-aral ka ng mabuti upang mataas ang iyong grado.)
7.) Creole – Ito’y mga uri ng barayti ng wika na nadebelop dahil sa mga pinaghalo-halong salitang indibidwal, mula ito sa magkaibang lugar hanggang sa ito’y naging pangunahing wika ng partikular na lugar. Halimbawa dito’y pinaghalong salita ng Tagalog at Espanyol(ang Chavacano), halong Arican at Espanyol(ang Palenquero), at ang halong Portuguese at Espanyol(ang Annobonese).
Mga Halimbawa ng Creole:
- Mi nombre – Ang pangalan ko
- Di donde lugar to? – Taga saan ka?
- Buenas dias – Magandang umaga
- Buenas tardes – magandang hapon
- Buenas noches – Magandang gabi
8.) Register – minsan sinusulat ito na “rejister”, ito isang uri na barayti ng wikang espisyalisadong ginagamit ng isang partikular na domeyn. Ito ay may tatlong uri ng dimensyon.
a.) Field o larangan – ang layunin at paksa nito ay naayon sa larangan ng mga taong gumagamit nito.
b.) Mode o Modo – paraan kung paano isinasagawa ang uri ng komunikasyon.
c.) Tenor – ito ay naayon sa relasyon ng mga nag-uusap.
Mga Halimbawa ng Register:
- Mga salitang jejemon
- Mga salitang binabaliktad
- Mga salitang ginagamit sa teks
- Mga salitang ginagamit ng mga iba’t-ibang propesyon gaya ng mga doktor
Ang wika may diin at makapangyarihan, ito ay nagsisilbing tulay o komunikasyon tungo sa pagkakaunawaan at nagbibigay ito ng kapayapaan at katahimikan.
Pero ito’y rin pwedeng magdulot ng polarisasyon o ang pagtanaw ng mga iba’t-ibang bagay sa magkasalungat na paraan, na pwedeng lumikha ng hidwaan dahil sa maling paggamit ng mga salita. Tunay nga na ang wika ay buhay.
See more articles:
